Historia karty joker: dlaczego w talii znajdują się jokery?

Nim powstał joker: ewolucja waleta

Zanim joker dołączył do talii i zaczął pełnić swoje typowe role – karty atutowej oraz dzikiej karty – gracze często wykorzystywali w ten sposób jednego z waletów. Walet pojawił się w standardowej 52-karcianej talii już w XV wieku, kiedy francuscy producenci kart wprowadzili go jako najsłabszą z trzech figur (zwanych również kartami dworskimi). Wtedy figury przedstawiały: giermka (ang. „Knave”), który w gruncie rzeczy był waletem, choć nie nosił jeszcze tej nazwy; jeźdźca (ang. „Cavalier”), szybko zastąpionego przez damę; oraz króla – jedyną postać, której pozycja pozostała niezmienna przez wieki. To właśnie król był najwyżej punktowaną kartą we wczesnych europejskich grach karcianych. Jednak już w XVII wieku francuscy i brytyjscy gracze zaczęli tworzyć nowe gry, w których jeden z waletów awansował do rangi najwyższej figury. Jedną z nich była angielska gra Lanterloo (znana także jako Loo), często uznawana za kluczowy etap w ewolucji waleta w późniejszego jokera¹.

Gra Lanterloo awansowała waleta trefl (♣) (ilustracja 1) do najwyższej rangi, czyniąc z niego kartę atutową, która mogła pokonać zarówno króla, jak i damę. Gracze nazywali takiego awansowanego waleta „Pam”. Był to skrót od imienia „Pamphilus”, zaczerpniętego ze średniowiecznego poematu Pamphilus de amore². W utworze tym tytułowy Pamphilus to młody mężczyzna szlacheckiego pochodzenia. Choć nie jest on zamożny, udaje mu się uwieść i zdobyć rękę pięknej oraz bogatej kobiety, awansując tym samym w hierarchii społecznej³. Zmiana pozycji społecznej tłumaczy, dlaczego gracze powiązali jego postać z waletem – najniższą figurą, która w Lanterloo zyskała wyjątkowy status.

Również XVII-wieczni Francuzi nazwali awansowanego waleta „Pam”, a ich wariant Lanterloo nosił nazwę Pamphile. Poza funkcją atutową, karcie tej przypisano także rolę, którą później przejął joker – dzikiej karty. Jeśli gracz posiadał cztery karty w tym samym kolorze (czyli tzw. „kolor”), mógł dołożyć do nich „Pam” jako kartę uniwersalną zastępującą dowolną brakującą kartę i w ten sposób uzyskać pełny, pięciokarciany kolor⁴.

Niektóre role typowe dla jokera istniały już w XVII-wiecznej Europie, na długo przed wymyśleniem samej karty. Już wtedy awansowany walet pod nazwą „Pam” pełnił funkcje karty atutowej i dzikiej karty w dwóch popularnych grach: Lanterloo i Pamphile.

Pochodzenie karty joker: gra euchre

Karta joker narodziła się dzięki euchre (znanej także jako juker lub euker) – grze karcianej wpisującej się w trend nadawania waletom wyższej rangi, zapoczątkowany przez Lanterloo. Euchre powstała w XVIII-wiecznej Alzacji, czyli w niemieckojęzycznym regionie Francji i początkowo nosiła nazwę „Jucker”. W pierwotnej wersji gry awansowano dwa walety, nadając im najwyższą i drugą w kolejności rangę w talii. Oba nosiły nazwę „Bauer”, co po niemiecku oznacza zarówno waleta, jak i rolnika. W XIX wieku imigranci z Alzacji przywieźli grę do Stanów Zjednoczonych, a tam anglojęzyczni gracze zaczęli modyfikować niemieckie nazwy, dostosowując je do własnej wymowy. W ten sposób „Jucker” przekształcono w „Euchre”, a „Bauer” – w „Bower”. Najwyższy z awansowanych waletów (tzw. walet atutowy) zyskał nazwę „Right Bower” (pol. „prawy bower”) lub „Best Bower” (pol. „najlepszy bower”), a drugi – „Left Bower” (pol. „lewy bower”). Najstarszy opublikowany zbiór zasad gry posługujący się tą terminologią pochodzi z 1845 roku⁵.

Około 1857 roku gracze dodali do euchre trzeciego bowera. Oprócz dwóch awansowanych waletów – „Right Bower” i „Left Bower” – wprowadzono nową kartę, która mogła pokonać ich obu. Zaczęto nazywać ją „Best Bower” (ilustracja 2), a niekiedy także „Imperial Bower” (pol. „imperialny bower”). Początkowo była to po prostu pusta, biała karta bez żadnych oznaczeń⁶. Wkrótce jednak znany amerykański producent kart do gry – Samuel Hart – jako pierwszy zaczął drukować ozdobne wersje karty Best Bower⁷.

Do 1875 roku gracze używali zarówno pustych, jak i zdobionych kart Best Bower, w zależności od tego, czym akurat dysponowali. To właśnie wtedy, w wariancie gry zwanym Railroad Euchre, nowa karta zaczęła być nazywana „jokerem”. W opublikowanym w 1875 roku The American Hoyle – kompendium zasad popularnych gier towarzyskich, można przeczytać, że w Railroad Euchre „występuje dodatkowa pusta karta, która zwykle nazywana jest jokerem lub imperialnym atutem”⁸.

W euchre grano talią 32 kart, w skład której wchodziły cztery kolory, z których każdy zawierał trzy figury, asa oraz cztery karty numerowane od 7 do 10⁹. To właśnie do takich talii producenci kart początkowo dodawali jokera (ilustracja 3). Jednak jeszcze przed końcem XIX wieku joker został włączony do standardowej 52-karcianej talii, co pozwoliło wykorzystywać go również w innych grach. Najbardziej znanym przykładem jest poker, w którym joker szybko przyjął funkcję dzikiej karty¹⁰.

Pierwsze karty joker pojawiły się około 1875 roku w amerykańskiej grze karcianej Railroad Euchre. Pełniły w niej funkcje kart atutowych i wywodziły się z awansowanego waleta, znanego jako „Best Bower” we wcześniejszej wersji euchre. Pod koniec XIX wieku karta joker zaczęła być wykorzystywana również jako dzika karta w pokerze.

Skąd wzięła się nazwa „joker”?

„Joker” najprawdopodobniej powstał jako zangielszczona forma niemieckiego słowa „Jucker”, które odnosiło się zarówno do gry karcianej – poprzedniczki euchre, jak i do samej karty waleta¹¹. Historycznie walety wykorzystywane jako karty atutowe lub dzikie nosiły różne nazwy: w grach Lanterloo i Pamphile określano je mianem „Pam”, natomiast we wczesnej euchre – „Best Bower”. Nazwa „Pam” nawiązywała do rangi karty i doskonale pasowała do awansowanego waleta, ponieważ wywodziła się od imienia bohatera literackiego, który wspiął się po drabinie hierarchii społecznej. Niemieckie terminy „Bauer” i „Jucker” również były trafne. Oba odnosiły się do waleta, którego podwyższona ranga stanowiła cechę wyróżniającą gry euchre. Natomiast „bower” i „joker” nie miały już wiele wspólnego z rolą waleta. Były jedynie zangielszczoną i zniekształconą wersją niemieckich terminów „Bauer” i „Jucker”. Angielskie słowo „bower” to archaizm, który niegdyś oznaczał kotwicę, pergolę lub sypialnię¹², a mianem „joker” określano błazna, czyli nadwornego komedianta¹³.

Nie minęło wiele czasu, a anglojęzyczni gracze zaczęli kojarzyć nazwę „joker” z osobą robiącą dowcipy, klaunem z pozytywki (popularną wówczas zabawką, ang. „jack-in-the-box”; ilustracja 4) lub z nadwornym błaznem. W latach 70. i 80. XIX wieku niektórzy producenci kart oznaczali swoje jokery jako „Jolly Joker” (pol. „wesoły joker”). Pod koniec stulecia powiązanie karty z żartami i humorem sprawiło, że zaczęto przedstawiać na niej właśnie błazna, który pozostaje powszechnie rozpoznawanym symbolem jokera po dziś dzień¹⁴.

„Joker” najprawdopodobniej wywodzi się od niemieckiego słowa „Jucker”, które odnosiło się zarówno do karty waleta, jak i do alzackiej poprzedniczki gry euchre. Po ukuciu nazwy „joker” gracze zaczęli kojarzyć ją z żartami oraz z wizerunkiem błazna (ang. „joke” oznacza żart, dowcip).

Historia wyglądu karty joker

Karta joker najczęściej przedstawia nadwornego błazna, co pasuje zarówno do jej nazwy, jak i do stylistyki trzech pozostałych figur w talii – króla, damy i waleta – które zazwyczaj ukazują członków średniowiecznego dworu królewskiego. Co ciekawe, wizerunek błazna nie był jednak pierwotnie używany do oznaczenia jokera ani jego poprzednika – karty Best Bower z gry euchre. Najwcześniejszy Best Bower, czyli karta wygrywająca z oboma bowerami (najwyżej punktowanymi waletami), był po prostu pustą kartą. W latach 50. XIX wieku Samuel Hart jako pierwszy zaczął drukować ozdobne wersje karty Best Bower, a wkrótce jego śladem poszli inni producenci. Najstarsze zachowane przykłady zawierają nazwę producenta oraz nazwę karty, niekiedy z krótkim wyjaśnieniem jej funkcji (np. „imperialny bower” lub „Najwyższa karta atutowa: ta karta bije każdego z bowerów”; ilustracja 5). Tekstowi towarzyszyły abstrakcyjne ornamenty lub rysunki przedstawiające zwierzęta bądź postacie w rozmaitych strojach i pozach¹⁵.

Zastąpienie nazwy „Best Bower” określeniem „joker” sprawiło, że kartę zaczęto kojarzyć z wizerunkiem błazna. Zupełnie przypadkowo, zangielszczona wymowa niemieckiego terminu „Jucker” jest podobna do angielskiego słowa „joker”, które m.in. oznacza właśnie błazna. Błaźni, zabawiający i doradzający królowi i królowej, byli nieodzowną częścią średniowiecznych europejskich dworów. Mimo to, w okresie formatywnym Europejskich kart do gry, tj. XV wieku, nie stali się oni stałym elementem talii. W używanej wówczas w Anglii i Francji 52-karcianej talii, w skład kart dworskich wchodzili: król, dama oraz ich dworzanin – giermek lub walet. Od tego czasu stroje i atrybuty tych postaci (np. broń) nabrały stylizowanego, „średniowiecznego” charakteru. Kiedy więc w XIX wieku wprowadzono kartę joker, naturalnym rozwiązaniem było uzupełnienie zestawu kart dworskich o jeszcze jednego typowego członka królewskiego otoczenia – błazna w średniowiecznym stroju.

Paradoksalnie, choć karta joker była najpóźniejszym dodatkiem do standardowej talii, jej wygląd jest bardziej konserwatywny niż w przypadku pozostałych figur. W XV wieku karty dworskie przedstawiały całe postacie, a wygląd królów, dam i waletów znacznie różnił się w zależności od producenta. Jednak już przed XIX wiekiem ich projekt uległ standaryzacji: postaci zaczęto przedstawiać jako dwugłowe (odbicia lustrzane góra–dół), co zwiększało wygodę podczas gry. Tymczasem joker – XIX-wieczna innowacja – zachował tradycyjny asymetryczny układ, z pełną ludzką sylwetką (ilustracja 6). Co więcej, jego wygląd nigdy nie został ujednolicony. Choć motyw błazna, klauna lub arlekina dominuje, spotkać można także jokery ze zwierzętami, postaciami historycznymi, fantastycznymi lub kreskówkowymi, a także z przedmiotami, abstrakcyjnymi wzorami i innymi motywami. Ta swoboda projektowa sprawia, że joker bywa często znakiem rozpoznawczym danego producenta i jest opatrzony znakiem towarowym¹⁶.

Najbardziej rozpoznawalny wizerunek jokera – średniowiecznego błazna – powstał w XIX-wiecznych Stanach Zjednoczonych. Nawiązywał do nazwy karty i uzupełniał trio pozostałych figur dworskich: króla, damy i waleta. Warto jednak zaznaczyć, że od momentu swojego powstania joker przybierał różne formy graficzne i nie zawsze przedstawiał błazna.

Czy joker ma coś wspólnego z tarotem?

Popularna teoria głosi, że karta joker wywodzi się od jednej z kart tarota – Głupca. Tarot to talia 78 kart używana zarówno do wróżenia, jak i do gier karcianych. Składa się z 56 kart stanowiących „zwykły” zestaw, podzielonych na cztery kolory, każdy zawierający dziesięć kart numerowanych i cztery figury, oraz z 22 kart „obrazkowych”, przedstawiających motywy, takie jak Słońce, Świat, Diabeł czy Cesarzowa. Wśród nich znajduje się także Głupiec – jedyna karta obrazkowa nieoznaczona liczbą rzymską¹⁷.

Choć Głupiec i joker na pierwszy rzut oka wyglądają podobnie, z punktu widzenia historii europejskich kart do gry niemożliwe jest, by jeden wywodził się od drugiego. Karty do gry trafiły do Europy w XIV wieku – najpierw do Katalonii, a następnie do Włoch i innych krajów. Pochodziły z kultury arabskiej, dlatego ich najstarsze wersje miały orientalny charakter. Standardowa talia z tamtego okresu składała się z 52 kart, podzielonych na cztery kolory: miecze, maczugi lub kije, kielichy i monety, z trzema kartami dworskimi i dziesięcioma ponumerowanymi kartami w każdym kolorze. W XV wieku, układ ten stał się podstawą dla rozwoju różnych regionalnych talii w Europie – hiszpańskich, niemieckich, włoskich, francuskich i innych. Spośród wszystkich tych wariantów tylko jedna włoska talia, znana dziś jako talia tarota, zawierała kartę Głupca. Z kolei joker został dodany do standardowej 52-karcianej talii, która pierwotnie powstała we Francji w wyniku połączenia elementów talii hiszpańskich i niemieckich, ale bez udziału talii włoskich. Tak więc we wczesnej historii europejskich kart do gry nie istnieje żaden bezpośredni związek między Głupcem a jokerem¹⁸.

Ponadto funkcje Głupca i jokera również różniły się od siebie. Mało kto pamięta, że pierwotnym przeznaczeniem talii tarota nie było wróżenie, lecz granie w karty¹⁹. W rozgrywce tarota Głupiec był jedyną kartą obrazkową, która nie pełniła funkcji atutu. Zamiast tego pozwalał graczowi nie stosować się do koloru, dzięki czemu mógł „uratować” kartę, którą w przeciwnym przypadku mogłaby zostać utracona²⁰. Tymczasem joker wyewoluował z awansowanego waleta i od początku pełnił w grze euchre rolę najwyższej karty atutowej.

Ostatnią kwestią różniącą te karty jest ich wygląd. Karta joker w euchre oraz tarot pojawiły się w Stanach Zjednoczonych mniej więcej w tym samym czasie. Pierwsza amerykańska publikacja na temat wróżenia z kart tarota ukazała się w 1872 roku²¹, natomiast pierwsze karty nazwane „jokerem” i przedstawiające błazna zaczęto produkować w latach 70. XIX wieku (ilustracja 3). Ta chronologiczna zbieżność mogłaby sugerować, że Głupiec zainspirował wygląd jokera. Jednak Głupiec na kartach tarota używanych w Ameryce w XIX wieku nie był błaznem.

W Europie Głupiec pojawił się już w XV wieku, lecz przedstawiano go nie jako wesołego trefnisia, lecz raczej jako włóczęgę, żebraka albo pijaka (ilustracja 7). Z zachowanych XVI-wiecznych kart znamy na przykład postać pijaka leżącego na plecach z dzbanem wina wspartym na nogach albo żołnierza w pełnym rynsztunku, który oddaje mocz, a z jego hełmu wypełza ślimak²². W XVIII wieku francuscy okultyści zaczęli wykorzystywać karty tarota do wróżenia. Szczególnie cenili sobie motywy obecne w tzw. tarocie marsylskim (fr. Tarot de Marseilles) – talii produkowanej we Francji od XVII wieku²³, która przedstawiała Głupca jako włóczykija, czyli wędrowca-włóczęgę (ilustracja 8). To właśnie ten wzorzec przejęli pierwsi amerykańscy tarociści. Nie interesowała ich gra kartami tarota; fascynowały ich raczej koncepcje mistyczne i symboliczne, propagowane przez francuskie tajne stowarzyszenia okultystyczne²⁴. Najprawdopodobniej to właśnie z Europy sprowadzano pierwsze talie tarota używane w USA. W artykule o tarocie ezoterycznym z 1885 roku anonimowy autor pisze, że w Ameryce nie istniał wtedy żaden producent, który wytwarzałby karty tarota. Autor ubolewał, że brakuje choćby jednego wydawcy, który produkowałby karty tak jak się to robi w Marsylii²⁵. A zatem nie tylko amerykańscy producenci wymyślili kartę joker, zanim zaczęli w ogóle drukować karty Głupca, ale i sam Głupiec, z którym mogli zetknąć się pod koniec XIX wieku, nie przedstawiał błazna, lecz marsylskiego włóczęgę.

Choć karta Głupca i karta joker wydają się do siebie podobne, nie łączy ich żaden historyczny związek. Powstały w różnych krajach i w innych epokach, w grach karcianych pełniły wręcz przeciwstawne funkcje, a pierwotnie przedstawiały zupełnie różne postacie: jedna błazna, a druga włóczęgę. Wszystko zatem wskazuje na to, że joker nie wyewoluował z Głupca.

Joker w uniwersum Batmana

W 1940 roku karta joker zainspirowała młodego rysownika pracującego dla wydawnictwa Detective Comics (w skrócie DC) – Jerry’ego Robinsona – do stworzenia postaci złoczyńcy, którego popularność przeszła jego najśmielsze oczekiwania: Jokera. Rok wcześniej to samo wydawnictwo DC, prowadzone przez Boba Kane’a, stworzyło postać Batmana, a teraz było gotowe wydać pierwszy komiks w całości poświęcony jego przygodom²⁶. Batman #1 miał zawierać kilka historii o starciach z różnymi czarnymi charakterami. Robinson chciał, by jeden z nich miał poczucie humoru, a ponieważ jego rodzina uwielbiała gry karciane, szybko skojarzył temat z kartą joker. Sięgnął po talię leżącą w pracowni i naszkicował pierwszą wersję postaci: klauna z upiornym uśmiechem²⁷. Ten pomysł ostatecznie trafił do pierwszego kadru debiutanckiej historii o Jokerze – jako jedna z kart trzymanych przez samego złoczyńcę²⁸ (ilustracja 9).

Na podstawie pomysłu Robinsona Bill Finger i Bob Kane stworzyli ostateczną wersję postaci Jokera. Finger wykorzystał jako dodatkowe źródło inspiracji kadr z niemego filmu z 1928 roku Człowiek śmiechu (oryg. The Man Who Laughs)²⁹. Film, oparty na powieści francuskiego pisarza Victora Hugo, opowiada historię Gwynplaine’a – syna lorda-antymonarchisty, który z rozkazu angielskiego króla został w dzieciństwie sprzedany handlarzom ludźmi. Aby uniemożliwić jego późniejszą identyfikację, chirurg zdeformował mu twarz na wzór klauna, nadając jej groteskowo szeroki uśmiech. Charakteryzacja niemieckiego aktora Conrada Veidta, który wcielił się w rolę Gwynplaine’a, miała ogromny wpływ na finalny wizerunek Jokera w uniwersum DC. W filmie jego grymas został podkreślony przez makijaż ust oraz specjalne nakładki na zęby, a włosy aktora ułożono zgodnie z męską modą lat 20. XX wieku (ilustracja 10). Wszystkie te cechy – przerażający uśmiech, czerwone usta, duże zęby i zaczesane do tyłu włosy (którym w komiksie nadano zielony kolor, by jeszcze bardziej upodobnić go do klauna) – znalazły się w kultowym wizerunku Jokera, narysowanym przez Boba Kane’a w Batman #1 (porównaj ilustracje 9 i 10)³⁰.

Inspiracja filmem The Man Who Laughs powracała wielokrotnie w komiksowych i ekranowych wersjach Jokera. Przykładowo film Joker z 2019 roku, z Joaquinem Phoenixem w roli głównej, czerpie obficie z koncepcji i fabuły Victora Hugo. Niemniej to właśnie związek z kartą do gry od samego początku stanowił fundament osobowości i zachowań Jokera. W debiutanckim komiksie z Batmanem z 1940 roku złoczyńca rozdaje karty joker niczym wizytówki, popisując się grą słów: „Joker wciąż jest asem w rękawie!”³¹ Używa ich też jako narzędzia zbrodni. Początkowo, w Batman #1, są to zwykłe karty do gry nasączone trucizną, ale w późniejszych komiksach i grach wideo przekształcają się w ostre jak brzytwa, metalowe pociski³². Pierwsza opowieść podejmująca temat genezy postaci, opublikowana w 1951 roku przez Billa Fingera, wskazuje na bezpośredni związek między oszpeconą twarzą Jokera, a kartami do gry. Podczas ucieczki po nieudanym napadzie na fabrykę kart do gry antybohater wpada do kadzi z chemikaliami i wychodzi z niej jako zdeformowany szaleniec – Joker³³. Co więcej, funkcja jokera jako dzikiej karty znajduje odzwierciedlenie w zdolności postaci do kamuflażu i podszywania się pod innych. W filmie Mroczny Rycerz (oryg. The Dark Knight) z 2008 roku Joker oszukuje ludzi, przebierając się kolejno za rabusia, pielęgniarkę i policjanta.

W 1940 roku Jerry Robinson otrzymał zadanie stworzenia nowego przeciwnika dla komiksowego superbohatera Batmana. Jego pierwszy szkic oparty był na karcie joker z posiadanej przez niego talii. Następnie Bob Kane i Bill Finger połączyli charakterystyczne cechy tej karty z wizerunkiem Gwynplaine’a z niemego filmu z 1928 roku, tworząc ikoniczną postać Jokera.

Dlaczego w talii znajdują się jokery?

Dziś karta joker jest nieodzownym elementem wielu gier, zarówno towarzyskich, jak i jednoosobowych. Jej najbardziej tradycyjne zastosowanie, czyli rola karty atutowej, wywodzi się jeszcze z XIX-wiecznej gry euchre. W euchre oraz w jej późniejszym wariancie – grze 500 (lub pięćset) – joker pełni rolę najwyższego atutu, co oznacza, że zagranie go automatycznie wygrywa daną lewę³⁴. W niektórych odmianach czteroosobowej gry piki również wykorzystuje się dwa jokery jako karty atutowe. Jeden z nich to duży joker (najwyższy atut), a drugi – mały joker (drugi w kolejności)³⁵.

Innym powszechnie znanym zastosowaniem jokera jest rola dzikiej karty, czyli takiej, która może zastąpić dowolną inną kartę w talii (ilustracja 11). Jedną z pierwszych i najsłynniejszych gier, w których joker pełnił tę funkcję, był poker. W przeciwieństwie do euchre, rozgrywanego mniejszą talią (32 lub 24 karty plus joker), poker wymaga pełnej talii 52 kart. Gdy producenci zaczęli dodawać do niej jokery, zwiększając liczbę kart do 54, pokerzyści przypisali im właśnie rolę kart uniwersalnych. Z czasem to rozwiązanie rozpowszechniło się również w innych grach. Remik oraz jego bliska kuzynka, kanasta, to jedne z najpopularniejszych gier, w których joker pełni funkcję dzikiej karty³⁶.

W niektórych grach karta joker wcale nie przynosi korzyści. Tak jest na przykład w grze Old Maid, w której celem graczy jest jak najszybsze pozbycie się wszystkich kart poprzez wykładanie ich parami (np. dwóch króli, dwie dziewiątki itp.). Gracz, który nie może dobrać pary, losuje kartę z ręki sąsiada. Jedyną kartą bez pary pozostaje joker, zwany tu właśnie starą panną (ang. „old maid” oznacza starą pannę). Ten, kto zostanie z nim na końcu, przegra rozgrywkę³⁷.

Ponadto, chociaż w tradycyjnych pasjansach nie wykorzystywano jokerów, ich obecność w talii zainspirowała graczy do tworzenia nowych wariantów ich ulubionych karcianych łamigłówek. Najprostszym sposobem na wykorzystanie jokera jest potraktowanie go jako karty uniwersalnej, czyli „dzikiej”, która może zastąpić zablokowaną kartę, zwiększając tym samym szanse gracza na ułożenie pasjansa. W Aces Up joker działa inaczej, jako tzw. bomba. Gra polega na odkrywaniu po cztery karty i, jeśli wśród nich pojawią się dwie (lub więcej) tego samego koloru, odrzuceniu wszystkich poza tą o najwyższej randze w danym kolorze. Celem gry jest pozostawienie na stole wyłącznie asów, uznawanych tu za karty o najwyższej wartości. Wraz z kolejnymi rozdaniami gra staje się coraz trudniejsza – stosy kart rosną, przez co coraz częściej blokują możliwe ruchy. Joker pozwala wtedy na „rozbicie” całego stosu: wszystkie karty wracają do talii kart nierozdanych, odblokowując miejsce i tym samym zwiększając szanse na zwycięstwo³⁸.

Od momentu wymyślenia jokera w XIX wieku, zaczęto wprowadzać go do rozgrywki w wielu grach karcianych, zarówno towarzyskich, jak i jednoosobowych. Joker najczęściej pełni rolę atutu (np. w euchre czy pikach) lub dzikiej karty (np. w pokerze czy remiku), choć bywa też kartą, której należy się wystrzegać (jak w grze Old Maid).

Przypisy

1. ^ Parlett 1990, s. 186.
2. ^ Parlett 1990, s. 186.
3. ^ Garbaty 1967.
4. ^ https://www.parlettgames.uk/histocs/euchre.html.
5. ^ Dummett 1980, s. 27 [przyp. 37]; Parlett 1990, s. 190; https://www.parlettgames.uk/histocs/euchre.html.
6. ^ Dummett 1980, s. 27 [przyp. 37]; Parlett 1990, s. 190–191.
7. ^ Hargrave 1966, s. 336, 362; Laird 2009, s. 290.
8. ^ The American Hoyle 1875, s. 233.
9. ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Euchre#Earliest_rules_(1844).
10. ^ Parlett 1990, s. 191.
11. ^ Parlett 1990, s. 191; https://www.britannica.com/topic/euchre.
12. ^ https://webstersdictionary1828.com/Dictionary/bower.
13. ^ https://webstersdictionary1828.com/Dictionary/joker.
14. ^ Hargrave 1966, s. 345; Parlett 1990, s. 191; https://www.i-p-c-s.org/wp/joker/; Parlett 2023.
15. ^ Hargrave 1966, s. 348, 351, 352, 355; https://www.i-p-c-s.org/wp/joker/.
16. ^ Laird 2009, s. 290.
17. ^ Dummett 1980, s. 3.
18. ^ Dummett 1980, s. 7–8.
19. ^ Decker i Dummett 2019, s. ix.
20. ^ Dummett 1980, s. 166, 169.
21. ^ Decker i Dummett 2019, s. 326 [przyp. 1].
22. ^ Dummett 1980, s. 86 [przyp. 57].
23. ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Tarot_of_Marseilles#Later_history.
24. ^ Decker i Dummett 2019, s. xi.
25. ^ “The Taro” 1885, s. 127.
26. ^ Finger i Kane 1940.
27. ^ Tollin 1975, s. 2–3; https://web.archive.org/web/20131015081859/http://www.rocketllama.com/blog-it/2009/07/21/interview-meet-the-jokers-maker-jerry-robinson/.
28. ^ https://web.archive.org/web/20120204122050/http://franklovece.com/webexclusives.html.
29. ^ Hanerfeld 1967; https://web.archive.org/web/20120723035747/http://www.rocketllama.com/blog-it/2009/08/05/interview-the-jokers-maker-tackles-the-man-who-laughs/.
30. ^ Tollin 1975, s. 3.
31. ^ Finger i Kane 1940, s. 7, 63.
32. ^ https://batman.fandom.com/wiki/Razor-sharp_Playing_Cards.
33. ^ Detective Comics #168, National Comics Publications, 1951, s. 13.
34. ^ https://www.pagat.com/euchre/euchre.html, Parlett 1990, s. 192.
35. ^ https://www.pagat.com/auctionwhist/spades.html.
36. ^ Parlett 1990, s. 191.
37. ^ Mulac 1946, s. 140.
38. ^ https://en.wikipedia.org/wiki/Joker_(playing_card)#Role_in_patience_(solitaire)_games.

Bibliografia

The American Hoyle; or Gentleman’s Hand-Book of Games, Dick & Fitzgerald, New York 1875 (wyd. 10) [online], dostępny w: https://ia601505.us.archive.org/23/items/americanhoyleorg00dick_1/americanhoyleorg00dick_1.pdf [dostęp: 17.11.2023].

Decker Ronald, Michael Dummett, A History of the Occult Tarot, Duckworth, Richmond 2019.

Dummett Michael, The Game of Tarot: From Ferrara to Salt Lake City, Duckworth, London 1980.

Finger Bill, Bob Kane, Batman #1, Detective Comics, 1940.

Garbaty Thomas Jay, „Pamphilus, de Amore: An Introduction and Translation”, The Chaucer Review, t. 2, 1967, s. 108–134.

Hanerfeld Mark, „Con-tinued”, Batmania, nr 14, 1967, s. 8–10 [online], dostępny w: https://comicbookplus.com/?dlid=11970 [dostęp: 17.11.2023].

Hargrave Catherine Perry, A History of Playing Cards and a Bibliography of Cards and Gaming, Dover Publications, New York 1966.

Laird Jay, „History of Playing Cards” [w:] Encyclopedia of Play in Today’s Society, red. Rodney P. Carlisle, t. 1, Sage Publications, Los Angeles 2009, s. 288–293.

Mulac Margaret E., The Game Book, Harper & Brothers, New York i London 1946.

Parlett David, The Oxford Guide to Card Games, Oxford University Press, Oxford 1990.

Parlett David, „Euchre” [w:] Encyclopedia Britannica, 2023 [online], dostępny w: https://www.britannica.com/topic/euchre [dostęp: 19.09.2023].

„The Taro”, The Platonist, t. 2, 1885, s. 126–128.

Tollin Anthony, „Profile on Jerry Robinson – Creator of the Joker”, Amazing World of DC Comics, nr 4, 1975, s. 2–7 [online], dostępny w: https://cacb.wordpress.com/2009/02/08/profile-on-jerry-robinson-creator-of-the-joker/ [dostęp: 17.11.2023].

Spis ilustracji

1. Najstarszy prekursor jokera: walet trefl, ok. 1656–1664. Autor: Pierre Leroux. Obecnie w zbiorach Bibliothèque nationale de France. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
2. Karta Best Bower używana w grze euchre, XIX wiek. Źródło: Hargrave 1966, s. 346.
3. Jedna z najwcześniejszych kart joker, 1878 r. Obecnie w zbiorach British Museum. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
4. Karykatura zatytułowana „Euchered”, 1884 r. Na pierwszym planie karta z postacią dziecięcego pajaca z pozytywki i podpisem „The Little Joker”. Autor: F.C., Popular Graphic Arts. Obecnie w zbiorach Biblioteki Kongresu. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
5. Karta Imperial Bower autorstwa Samuela Harta, ok. 1872 r. Datowanie na podstawie: Simon Wintle, „Samuel Hart, 1846–1871”, World Web Playing Card Museum. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
6. Karta joker z końca XX wieku. Fot. Julia Madajczak.
7. Najstarsza zachowana karta Głupca: talia Visconti–Sforza, 1466. Zob. Dummett 1980, s. 68–69. Autorzy: Bonifacio Bembo, Antonio Cicognara. Źródło: Wikimedia Commons,domena publiczna.
8. Głupiec z talii Tarot de Marseille, 1701–1715. Autor: Jean Dodal. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
9. Panel otwierający pierwszy komiks z postacią Jokera, narysowany przez Boba Kane’a z wykorzystaniem projektu karty joker autorstwa Jerry’ego Robinsona. Usunięto tekst z podpisu. Batman #1, 1940 r. © DC Comics.
10. Conrad Veidt jako Gwynplaine w filmie The Man Who Laughs z 1928 roku. Universal Pictures.
11. Karta joker pełniąca funkcję dzikiej karty (zastępująca trójkę karo) w grze remik. Autor: Adamt. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.